Hat, sanatkârın elindeki kamış kalem ve ona can veren is mürekkebiyle kağıt, deri vb. yazı malzemesi üzerinde ortaya konur. Harflerin bünyesi, hat nevine göre yazıldığı kalemden çıkan eş kenar dörtgen veya kare şeklindeki noktalarla ölçülendirilir. Nokta iki köşesi dikey, diğer ikisi yatay olacak şekilde ve kalem ağzının bütünüyle kağıda teması sağlanarak konulur.
Nokta boyu hesabı da bir köşeden bir köşeye ölçülerek gerçekleÅŸtirilir. Harflerin boylarının, kavislerinin, meyillerinin, aralarındaki mesafenin tâbi olduÄŸu ölçü birimi bu nokta boyudur. Hüsn-i hat, noktalardan oluÅŸan basit bir çizgi sisteminin ortaya koyduÄŸu büyülü hendesesiyle hayranlık uyandırmıştır. Satırlar ve satır araları da nokta hesabıyla tespit edilir. Bunun için ‘mıstar῾ denilen bir alet kullanılır. Harf ölçüleri, uzun bir zaman süreci içinde oluÅŸan güzeli arayış gayretlerinin neticesinde kesinleÅŸmiÅŸtir. Bununla beraber hattatların mecbur kaldığında bedii kaideleri zorlamadan bu ölçülerin dışına taÅŸtıkları da görülür.
Ekseriya rengin rol almadığı uçuk bir zeminde estetik kavramının sadece siyah çizgiler halinde böylesine olağan üstü ifadelendirilişi diğer yazı sistemlerinde görülmediği için hat sanatı Batılı ressamlarca da tetkik ve ilham konusu olarak alınmıştır. Bu açıdan bakıldığında hattın, resmin ötesinde ve resim kavramları ile anlatılamayacak bir ahengi ifade eden yüksek bir sanat olduğu söylenebilir. Her bir harfi mutlak güzelliği yakalamış bulunan ve kelimedeki yerine yani başta, ortada ve sonda yer alışına göre farklı bir görünüm ve ifade kazanan, ayrıca bazı harfleri uzatılıp çekilmeye uygun olan İslam yazısı, istif imkanlarıyla da olağanüstü bir çekiciliğe bürünmüştür.
Bu haliyle, değişikliğe kapalı belirli şekillerden ibaret olan Latin harflerine ve Uzakdoğu῾nun çizgi estetiği güçlü, fakat birbirinden ayrık harf gruplarından oluşan yazılarına karşı bariz bir ahenk üstünlüğü gösterir. Hattın okuma yazma vasıtası olarak gündelik hayatta yer alması, ondaki estetik kudretin ayrıntılarını hisseden insanlarda veya insan topluluklarında güzellik kavramının yerleşmesini sağlamış, taşıdığı ölçü sistemi de intizam hissini geliştirmiştir. Hat sanatı taklidi olarak doğup geliştiğinden önceleri bu sanata emek verenler aynen hocaları gibi yazmayı, üsluplarının da bu yoldan ayrılmaması ilkesini benimsemişlerdir. Fakat daha sonraki yüzyıllarda taklit keyfiyetine farklı bir yorum getirilmiş, her yeni hattat yetişkin ve bu hususta ehil olduğunu ispatladıktan sonra kendi sanat yorumunu ortaya koymayı tercih etmiştir.
Hattat, karşısına aldığı bir yazıyı o anda hafızasına geçirip nakşeder ve elleri de kağıt üzerine fotoğrafla geçirilmişçesine aynısını yazar. Tahmin edilemeyecek kadar zor olan bu taklit hüneri ancak seçilen hattatın şivesi iyice tetkik edildikten sonra gerçekleştirilebilir.
Hattın sanat ÅŸekline dönüşmesinde en önemli görev hattata ve kamış kaleme düşmektedir. Kalemin tutuluÅŸu, döndürülüşü, buna baÄŸlı olarak hattın tam kalem aÄŸzıyla veya ince (dikine) tutulup kağıda yaslanışı, kalem aÄŸzının kağıda kısmen intibakı, ortaya çıkan harf veya harf gruplarının mükemmeliyetini temin eder. Her nevi yazı için uygun olan ve asırlar önce belirlenmiÅŸ bulunan kalem aÄŸzı geniÅŸliÄŸi (mesela takribi ölçüyle nesih 1 mm, sülüs ve ta῾lik 1-2,5 mm) bundan daha da küçüldüğünde yazı ‘ince, hafi, hürde῾ gibi vasıtalarla tanıtılır, büyüdüğünde ise cefî olarak anılır.
Kaynak: Hattın Çelebisi Hasan Çelebi. Tarih ve Tabiat Vakfı (TATAV) Yayınları, 2003
Bu sitede yer alan eserlerin tüm hakları sahiplerine aittir. Sahiplerinden
izinsiz kopyalanamaz,
saklıdır.