Osmanlı Hat Ekolü῾nün kurucusu olan Şeyh Hamdullah, 1429 yılında Amasya῾da dünyaya geldi. Babası, Buhara Türklerinden olan ve Amasya῾ya göç eden Mustafa Dede῾dir. Babası aynı zamanda Sühreverdiyye tarikatının şeyhidir. Şeyh Hamdullah, imzalarında daima babasına izafeten ‴ibnu῾ş-şeyh‴ sıfatını kullanmıştır. Şeyh Hamdullah῾ın isminin başında bulunan şeyh sıfatı, Okçuluk Tekkesi Şeyhi olduğundan verilmiştir. Osmanlı yazı ekolündeki öncülüğünden dolayı kendisine ‴kıblettü῾l-küttâb, hattatların öncüsü‴; ‴kıdvetü ehli῾l-hatt, hattatların başı‴ gibi sıfatlar verilmiştir.1
Şeyh Hamdullah Amasya῾da ilim tahsili yanında, Hayreddin Mar῾aşîden Yakut yolunda aklâm-ı sitte῾yi meşk etmiştir.2 Yakut el-Musta῾sımî yazıları üzerinde uzun süren çalışmalar yaptı. Şeyh Hamdullah yazıları incelendiği zaman, Yakut harflerinin en güzellerini alarak ekolünü oluşturduğu görülür.3
Amasya῾da vali olan II. Bayezid ile dostluk kurdu ve ona hat dersleri verdi. II. Bayezid tahta çıktıktan kısa bir süre sonra Şeyh de İstanbul῾a gelerek Saray῾a intisap etti. Şeyh῾in sanat hayatındaki gerçek terakkî İstanbul῾a gelişinden sonra başlamıştır.4 Padişah kendisine, yazı yazarken hokkasını tutacak kadar ilgi göstermiş ve kendisini devamlı desteklemiştir.
Şeyh Hamdullah῾ın kaynaklarda, ömrü boyunca 47 Kur῾ân-ı Kerîm, sayısız en῾âm ve Kur῾an cüzü yazdığı kaydedilmiştir. İstanbul Bayezid, Sultanahmet Firuzağa, Davut Paşa, Edirne Bayezid Camii celî sülüs kitabeleri Şeyh
Hamdullah hattı iledir.5
Sultan II. Bâyezid, Şeyh Hamdullah῾tan Yakut üslûbu dışında bir tavır geliştirmesini arzu etmiş, ayrıca kendisine Saray hazinesinde bulunan Yakut yazılarını vermiştir. Uzun araştırmalardan sonra Şeyh, Yakut῾un yazılarından seçmeler yaparak Osmanlı Hat Mektebi῾nin temellerini atmıştır.6
Şeyh Hamdullah ile birlikte Mushaf yazımında reyhâni hat yerine nesih yazı kullanılmıştır. Yakut mektebinde Mushaf kitabetinde aklâm-ı sitte῾nin karışık olarak kullanımı da terk edilerek sadece nesih yazıya öncelik verilmiştir.
Aklâm-ı sitte, Şeyh Hamdullah mektebi ile olgunluk kazanmış, koltuklu kıt῾a yazımı da Şeyh Hamdullah ile başlamıştır. Şeyh Hamdullah nesih yazıda, Yakut῾taki durgunluk ve donukluğu kaldırarak, canlılık ve kıvraklık getirmiştir. Harflerin yapısına büyük değişiklik getirmiş, harflerin satıra oturuşu düzelmiştir. Hareke ve harfler birbirleri ile uyumlu hâle gelmişlerdir. Yazı bütünüyle uyumlu bir hüviyet kazanmıştır.7
Şeyh Hamdullah mektebinde aklâm-ı sitte῾de gösterilen başarı, maalesef celîde gösterilememiştir. Harfler hâlâ küt ve basit, istif de karışıktır. Yine de celi ile yazdığı kitabeler, celi sülüs yazının tarihi gelişimi içerinde önemli bir yere sahiptir.
1520 yılında vefat eden Şeyh Hamdullah῾ın cenaze namazını, devrin Şeyhülislâmı Zenbilli Ali Efendi Ayasofya Camii῾nde kıldırmıştır. Şeyh Hamdullah, Üsküdar Karacaahmed Mezarlığı῾na defnedilmiştir. Kabri hâlâ ziyaret edilmektedir.
Dipnotlar
- Süleyman Sa῾deddin, Tuhfe-i Hattatın, İstanbul, Türk Tarih Encümeni Külliyatı,
1928, s. 185
- Tuhfe-i Hattâtîn, 58; Melek Celâl. Şeyh Hamdullah, İstanbul, 1948, s. 6; M.
Uğur Derman, İslâm Kültür Mirasında Hat San῾atı, İstanbul, IRCICA, 1992, s.
191; Muhittin Serin. Hattat Şeyh Hamdullah, İstanbul, Kubbealtı Neşriyatı,
1992, s. 28
- Serin, Åžeyh Hamdullah, 28
- Derman, Ä°KMHS, 191
- Muhittin Serin, Şeyhin 30 Mushaf, 50 En῾am-ı şerîf ve cüz, 121 murakkaa
ve kıt῾a, 8 ilmî eser ve altı duâ mecmuasını tespit etmiştir. Bkz. Serin, Şeyh
Hamdullah, 79-186.
- Konu ile ilgili daha geniş bilgi için bkz. Nefeszâde ibrahim Efendi. Gülzâr-ı
Savâb, İstanbul, Güzel Sanatlar Akademisi Neşriyatı, 1939, s. 48; Tuhfe-i
Hattâtîn, 185-186; Melek Celâl, Şeyh Hamdullah, 9.
- Yâkût yazısı ile Şeyh Hamdullah yazısının geniş mukayesesi için bkz. Serin,
Åžeyh Hamdullah, 36-42
Kaynak: Hat Sanatı, Tarih Malzeme ve Örnekler, Dr. Süleyman Berk, İSMEK Yayını
Sonraki içerik
Bu sitede yer alan eserlerin tüm hakları sahiplerine aittir. Sahiplerinden
izinsiz kopyalanamaz,
saklıdır.